Navin shaikshanik Dhoran: शैक्षणिक धोरणाचे भवितव्य शिक्षकांच्या हाती!
मित्रानो मी आजच्या ब्लॉग मध्ये मी आपणास प्रत्येक ठिकाणी कार्यदक्ष आणि प्रामाणिकपणे काम करणाऱ्या माझ्या शिक्षक बंधू आणि भगिनी बद्दल आहे .सध्या शिक्षकांकडून गुणवत्तेची हमी आवश्यक आहे, परंतु शैक्षणिक कामात शिक्षक गुंतुन पडला आहे. सोबतच शिक्षकांना इतर २५० प्रकारची अशैक्षणिक कामे करावीच लागतात. याचा परिणाम गुणवत्ता वाढीवर दिसून येतो.
शिक्षकांना अशैक्षणिक कामांपासून मुक्त करण्याचा शासनाचा प्रयत्न
शिक्षकांना अशा अशैक्षणिक कामांपासून मुक्त करण्यासाठी शासन प्रयत्न करत आहे. आपल्या देशातील ३३ कोटी विद्यार्थ्यांसाठी आखलेले हे नवीन शैक्षणिक धोरण आपल्या देशाला विकसित देशांच्या पंगतीमध्ये घेऊन जाऊ शकेल याची आशा करायला काय हरकत आहे.
डॉ. के. कस्तुरीरंगन यांच्या अध्यक्षतेखालील समितीने शिक्षक, विद्यार्थी, पालक, शिक्षणक्षेत्रातील तज्ज्ञ यांच्याशी सर्वंकष चर्चा करून हे नवीन शैक्षणिक धोरण प्रारूपात सादर केले. शिक्षण सहज मिळावे, प्रत्येक घटकाची जबाबदारी, आर्थिक भार झेपेल असे शिक्षण, समान शिक्षण, दर्जेदार शिक्षण या पाच स्तंभांवर भविष्यातील शैक्षणिक वाटचाल दिसत आहे. या शैक्षणिक धोरणाचे उद्दिष्ट म्हणजे प्रत्येकाला शिक्षण उपलब्ध करून देणे हेच दिसते. देश कोणताही असो उत्तम दर्जाचे मनुष्यबळ हे तिथल्या शाळांमध्ये तयार होते. याचमुळे देशाचे भवितव्य घडविण्यात शिक्षकांची भूमिका अत्यंत मोलाची आणि महत्त्वाची वाटते.
आमच्या नवनवीनमाहितीसाठीआमच्या whatsapp Group ला join करा.
शिक्षक शिक्षण जगताचा आधारस्तंभ
इयत्तानुरूप अभ्यासक्रमातील अपेक्षित क्षमता मुलांनी प्राप्त करता आल्या पाहिजेत, विद्यार्थ्यांची गळती थांबली पाहिजे, पुस्तकी ज्ञानाचा दैनंदिन जीवनाशी संबंध जोडता आला पाहिजे, जीवनमूल्ये अवगत करता आली पाहिजेत, बौद्धिक, मानसिक क्षमता विकसित करता आल्या पाहिजेत अशी अनेक आव्हाने आजच्या शिक्षण धोरणात आहेत. आजचा शिक्षक हाच शिक्षण व्यवस्थेतील आधारस्तंभ आहे त्याच्या बळावर सकारात्मक शैक्षणिक परिवर्तन करणे हे एक आव्हान आहे. त्या दृष्टीने शिक्षकांबाबत विविध शिफारशी धोरणात करण्यात आलेल्या दिसतात. २०३० पर्यंत हे धोरण पूर्णपणे अमंलात येईल असे वाटते.
या नवीन शैक्षणिक धोरणाने आता देशातील शिक्षकांपुढेही अधिक सक्षमपणे स्वतःचे भवितव्य घडविण्याची संधी चालून आलेली आहे. त्यासाठी गरज आहे शिक्षकांनी उत्साहाने प्रयोगशील होऊन स्वतःला विकसित करण्याची, वर्गातील भावी पिढीशी आपले नाते जोडण्याची आणि त्यांचे शिकणे अधिक आनंददायी व अर्थपूर्ण करण्याची आवश्यकता आहे. आपल्या मुलांनी नाव चमकवले तर सर्वात जास्त आनंद त्याच्या पालकांना होतो तसाच तो शिक्षकांना त्यांच्याबद्दल अभिमान वाटतो. कारण मुलांना घडवण्यात शिक्षकाचा वाटा मोलाचा असतो. प्रत्येक विद्यार्थ्याविषयी तळमळ, त्याला शिकवलेलेउपयोगात आणता यायला हवे ही जबाबदारी, तसेच त्याला सुसंस्कृत माणूस म्हणून घडवण्याची जबाबदारी शिक्षकांमध्ये आपोआपच निर्माण होते जाते.
शिक्षकांच्या हाती आहे तरुणांचे भवितव्य
शिक्षकांवर अनेक पिढ्या घडविण्याची जबाबदारी पूर्वीपासून आहे. देशाच्या तरुणांचे भवितव्य तोच घडवित असतो. शिक्षकांच्या हाती देश सक्षमपणे उभा करण्याची मोठी जबाबदारी येऊन पडली आहे यासाठी शिक्षकाने स्वत: शिकण्याची तयारी ठेवली पाहिजे. इतरांना शिकवणारा सतत शिकत राहायला हवा. शिक्षकांनी आयुष्याच्या अंतापर्यंत विद्यार्थी म्हणूनच जगायला हवे. त्यांनी आपल्यातील शिकण्याची इच्छा थांबवता कामा नये. शाळेचा दर्जा हा शिक्षकांच्या दर्जावर अवलंबून असतो हे लक्षात घेणे आवश्यक आहे. शिक्षण विषयक कोणतीही योजना असो त्याच्या केंद्रस्थानी शिक्षकच असतो ती शिक्षकाशिवाय राबविली जाऊ शकत नाही म्हणून शिक्षणाशी संबंधित सर्व विषयावर त्याचे सखोल चिंतन चालू असणे महत्त्वपूर्ण आहे.
त्यासाठी भरपूर वाचन, भरपूर श्रवण करायला हवे. आपल्या दैनंदिन अध्यापनात त्याचा वापर करता आला पाहिजे. आज शिक्षक ही केवळ व्यक्ती राहिली नसून संस्काराचे एक आगार झाले आहे. विदयार्थ्यांमधील एक संवेदनशील नागरिक घडविणे व त्या नागरिकांच्या माध्यमातून राष्ट्रनिर्मिती व मनुष्य निर्माणाचे कार्य करणे हे शिक्षकाचे उत्तरदायित्त्व सृजनाचा साधक म्हणून महत्त्वाचे आहे. शिक्षकाने मनापासून अध्यापन करावे ही समाजाची कायमची अपेक्षा आहे. स्वत:च्या विषयात पारंगतता प्राप्त करून अध्यापन कला अवगत करून सदैव पुढे चालत राहावे हे महत्त्वाचे झाले आहे.
शिक्षकाने आपले ज्ञान अद्ययावत करण्यासाठी अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करावा. शिक्षकाला विद्यार्थ्यांबद्दल सदैव आत्मियता, प्रेम असावे. शिक्षक हा नवनिर्मितीचा निर्माता आहे. न्याय, समता, बंधुता, धर्मनिरपेक्षता, वैज्ञानिक दृष्टिकोन, लोकशाही जीवनपध्दती या समोर ठेवून शिक्षकांने स्वतःला विकसित करावे. विद्यार्थ्यांवर आपले विचार न लादता विद्यार्थ्यांच्या मताचा आदर करावा. त्याला प्रकटीकरणाची संधी द्यावी. शिक्षकाने केवळ मार्गदर्शन करावे. विज्ञान युगातीलनवनवीन आव्हानांना सामोरे जाण्याइतके सक्षम बनविणारे शिक्षण शिक्षकाने विद्यार्थ्यांना द्यावे. शिक्षकाने स्वत: क्रियाशील, उपक्रमशील असावे. विद्यार्थ्याला क्रियाशील राहण्याची प्रेरणा द्यावी. शिक्षकाने धर्मभेद, जातीभेद, लिंगभेद याचा विचार न करता सर्वांना समान शिक्षण द्यावे. शिक्षकाने विद्यार्थ्यांतील अंधश्रद्धा दूर करण्याचा प्रयत्न करावा. प्रत्येक घटनेमागील कार्यकारणभाव शोधण्याची सवय विद्यार्थ्यांना लावून त्यांच्यात वैज्ञानिक दृष्टिकोन जोपासावा.
शिक्षकांची भूमिका
नव्या शैक्षणिक धोरणात शिक्षकाची गुरू म्हणून भूमिका नक्कीच बदलणार आहे. तसेही विद्यार्थ्यांच्या जडणघडणीत शिक्षकाचा सिंहाचा वाटा असतो, मी अभ्यासक्रम पूर्ण केला, माझे पेपर्स तपासून झाले, आम्ही निकाल वेळेवर लावला, असे छातीठोकपणे सांगितले की, कर्तव्य संपले! असे करून थांबता येणार नाही. आपल्या शिकवण्यातून विद्यार्थी जीवनात यशस्वी कितपात होतो हे समजून घेणे आवश्यक आहे. दहा वाजता ववर्गात गेले अन् अकरापर्यंत एक तासाची अव्याहत बडबड करून बाहेर आले, याला 'शिकवणे' म्हणता येईलच असे नाही. तसेच, तीन तासांची त्याच त्या साचेबद्ध प्रश्नांची पत्रिका, त्या प्रश्नांची तीच ती ठोकळेबाज उत्तरे अन् ८०-९० टक्केवारी देणारी गुणांची उधळण यालाही 'परीक्षा' किंवा 'मूल्यमापन' म्हणत येईल ? नव्या शैक्षणिक धोरणात अभ्यासक्रम, तो शिकविण्याची पद्धत, विद्यार्थ्यांचे सातत्याने मूल्यमापन करण्याची पद्धत, क्रेडिट्सवर आधारित ग्रेडिंगची पद्धत, 'थिअरी' ऐवजी 'प्रॅक्टिकल्स'वर भर, कौशल्य विकासाला महत्त्व, आंतरशाखीय शिक्षणाचे स्वतंत्र असे अनेक महत्त्वपूर्ण चांगले बदल आहेत.
आमच्या नवनवीनमाहितीसाठीआमच्या whatsapp Group ला join करा.
विद्यार्थ्याला काय शिकायचे, किती अन् कसे शिकायचे, किती वेळात शिकायचे, याचे स्वातंत्र्य त्याला आहे. विषयनिवडीचेस्वातंत्र्य त्याला आहे. आता शिकवण्यावर कमी, तर शिकण्यावर जास्त भर आहे. उत्तम शिक्षक म्हणजे जो कमीत कमी शिकवतो तो उत्तम शिक्षक!! शिक्षकाने शिकविण्यापेक्षा विद्यार्थ्यांना शिकण्यासाठी प्रवृत्त केले पाहिजे. त्याची भूमिका मार्गदर्शकाची, मेंटरची. रस्त्यावरून, खाचखळगे शोधत ज्याचे त्यानेच चालले पाहिजे. गुंतागुंतीची प्रमेये, संकल्पना पुस्तकातही आहेत.
त्यात नव्याने शिक्षक काय भर घालणार? महत्त्व आहे त्या प्रमेयामागची, संकल्पनेमागची भूमिका, तिचे प्रत्यक्ष व्यवहारातले महत्त्व, दैनंदिन जीवनात त्याचा उपयोग हे समजावणे, कृतीने पटवून देणे जास्त महत्त्वाचे! विद्यार्थ्यांना प्रश्न विचारायला उद्युक्त केले पाहिजे. त्यांनी जे आहे, जसे आहे ते तसेच स्वीकारण्यापेक्षा शंका उपस्थित केल्या पाहिजेत. ठोकळेबाज उत्तरांपेक्षा आगळ्या-वेगळ्या नावीन्यपूर्ण उत्तरांचा शोध घेतला पाहिजे. विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शक म्हणून दीपस्तंभासारखी मदत करणे ही शिक्षकांची, प्राध्यापकांचीबदलती भूमिका राहणार आहे. त्यासाठी विद्यार्थ्यांपेक्षाही जास्त अभ्यास, जास्त तयारी शिक्षकांना करावी लागेल. 'आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स', 'नॅनो', 'बायो', 'इन्फो टेक' असे नवे तंत्रज्ञान येत्या दोन-तीन दशकांत नवक्रांती घडविणार आहे. या नव्या जगातील नव्या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी नागरिक तयार करणे हे शिक्षक, प्राध्यापकांपुढील खरे आव्हान आहे.
सध्या शिक्षकांना उच्च आदर आणि उच्च स्थान पुनर्स्थापित करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून सर्वोत्तम व्यक्ती शिक्षकी व्यवसायात प्रवेश करण्यासाठी प्रेरित होतील. विद्यार्थ्यांच्या आणि राष्ट्राच्या सर्वोत्तम भविष्यासाठी शिक्षकांना प्रेरणा आणि अधिकार प्रदान करण्याची गरज आहे.
भरती आणि नियुक्तीप्रकार :
उत्कृष्ट विद्यार्थ्यांनी शिक्षकी पेशा स्वीकारावा यासाठी ४ वर्षीय गुणवत्तापूर्ण एकात्मिक शिक्षणशास्त्र पदवी (इ.एव.) अभ्यासक्रम पूर्ण करण्यासाठी देशभरात मोठ्या प्रमाणात गुणवत्ताधारित शिष्यवृत्ती निर्माण करण्यात येतील. ज्याद्वारे शिक्षणशास्त्र पदवी (इ.एव.) अभ्यासक्रम यशस्वीपणे पूर्ण केल्यानंतर स्थानिक भागात नेमणूक करण्याची तरतूद असेल. अशाप्रकारची शिष्यवृत्ती स्थानिक विद्यार्थी (विशेषत: मुली)यांच्या साठी स्थानिक नोकरीच्या संधी निर्माण करतील जेणेकरून, हे विद्यार्थी स्थानिक भागातील भाषा बोलणारे आदर्श व उच्च शिक्षित शिक्षक म्हणून काम करतील.
शिक्षकांच्या वांरवार होणार्‍या त्रासदायक बदल्यांची पद्धत बंद करण्यात येईल, जेणेकरून विद्यार्थ्यांना त्यांचे आदर्श शिक्षक आणि शैक्षणिक वातावरण यामध्ये सातत्य मिळेल. राज्ये, केंद्रशासित प्रदेशातील शासनाद्वारे योग्यपणे घालून दिलेल्या संरचित पद्धतीनुसार अगदी विशेष परिस्थितीत बदल्या होतील. शिवाय, पारदर्शकता कायम ठेवण्यासाठी बदली एका ऑनलाईन संगणकीकृत प्रणालीद्वारे करण्यात येईल. नवीन शैक्षणिक धोरणामुळे शिक्षकांना समाजातील अत्यंत आदरणीय आणि आवश्यक घटक म्हणून सर्व स्तरांवर पुन्हा प्रतिष्ठा प्राप्त करण्यामध्ये मदत झाली पाहिजे. शिक्षकांना सक्षम करण्याचे कार्य शक्य तितक्या प्रभावीपणे करण्यास त्यांना मदत करणे यासाठी आवश्यक सर्व बाबी धोरणात अपेक्षित आहे.
नवनवीन अभ्यासक्रमाचा समावेश :
यूजीसीनं देशातील सर्व विद्यापीठं आणि शिक्षण संस्थांना सांगितलं आहे की, पोस्ट ग्रॅज्युएशन आणि अंडर ग्रॅज्युएशन अभ्यासक्रमांमध्ये प्रवेश घेतलेल्या विद्यार्थ्यांना आयकेएस (इंडियन नॉलेज सिस्टिम) अभ्यासक्रम घेण्यास प्रोत्साहित केले पाहिजे. हा अभ्यासक्रम अनिवार्य क्रेडिटच्या किमान पाच टक्के असेल. यूजीसीच्या मार्गदर्शक तत्त्वांत असं नमूद केलं आहे की, जे विद्यार्थी मेडिसीनमधील यूजी प्रोग्रॅम्समध्ये नावनोंदणी करतील ते पहिल्या वर्षी भारतीय वैद्यक पद्धतीचा क्रेडिट कोर्स घेऊ शकतात. त्यामुळे त्यांना आयुर्वेद, योग आणि निसर्गोपचार, युनानी, सिद्ध आणि होमिओपॅथीची मूलभूत माहिती मिळेल.
भारतीय संस्कृतीतील मूलभूत साहित्याचा यामध्ये समावेश केला होऊ शकतो. या साहित्यात वैदिक कॉर्पस, रामायण, महाभारत आणि त्यांच्या महत्त्वाच्या प्रादेशिक आवृत्त्या, पुराणं, वेद यांचा अभ्यास असेल. भारतीय तत्त्वज्ञानाचे मूलभूत ग्रंथ, जैन आणि बौद्ध, भारतीय धार्मिक संप्रदायांचे मूलभूत ग्रंथ, वैदिक काळापासून वेगवेगळ्या प्रदेशातील भक्ती परंपरांपर्यंतचं सर्व साहित्य विद्यार्थ्यांना अभ्यासासाठी उपलब्ध करून दिलंजाणार आहे. शिक्षण, व्याकरण, छंद, निरुक्त, ज्योतिष आणि कल्प या सहा वेदांगांसह आयुर्वेद, स्थापत्य, नाट्यशास्त्र, धर्मशास्त्र, अर्थशास्त्र इत्यादी सारख्या भारतीय ज्ञान प्रणालींचा इतर प्रवाहांतील विद्यार्थ्यांना अभ्यास करावा लागेल.
आमच्या नवनवीनमाहितीसाठीआमच्या whatsapp Group ला join करा.
कला शिक्षणाचा उपयोग :
तक्षशिला आणि नालंदासारख्या विद्यापीठांपासून आपल्याकडे बहुविद्याशाखीय अध्ययनाची भारताची प्रदीर्घ परंपरा आहे. बाणभट्टांच्या कादंबरीसारख्या प्राचीन भारतीय साहित्यिक कृतीत चांगले शिक्षण म्हणजे ६४ कलांचे ज्ञान असे वर्णन केले आहे. गणित, विज्ञान, व्यवसाय विषय, व्यावसायिक विषयआणि मृदू कौशल्यांचा समावेश असलेल्या सर्जनशील मानवी प्रयत्नांच्या शाखा ह्या 'कला' मानल्या पाहिजेत, ह्या कल्पनेचा उगमचभारतात झाला आहे. मनुष्याच्या बौद्धिक, सौंदर्यदृष्टी विषयक, सामाजिक, शारीरिक, भावनिक आणि नैतिक या सर्व क्षमतांचा एकात्मिक विकास करणे हा सर्वांगीण आणि बहुविद्याशाखीय शिक्षणाचा उद्देश आहे.
अशा शिक्षणामुळे कला, मानव्यविद्या, भाषा, विज्ञान, सामाजिकशास्त्रे आणि व्यावसायिक, तांत्रिक आणि व्यवसाय क्षेत्रे, सामाजिक बांधिलकीचे नीतिनियम; संवाद, चर्चा आणि वादविवाद यांसारखी मृदू कौशल्ये आणि निवडलेल्या एक किंवा अनेक क्षेत्रातील विशेषज्ञता ह्या प्रकारच्या २१ व्या शतकाच्या क्षमता असणार्‍या व्यक्तीचा सर्वांगीण विकास करण्यास मदत होईल. व्यापक दृष्टीने पाहता, व्यावसायिक,तांत्रिक आणि व्यवसाय विषयांमधील सर्व स्नातक शिक्षणक्रमांचा दृष्टीकोन अशा प्रकारचे सर्वांगीण शिक्षण देणे हाच असेल.
उच्च शिक्षण संस्थांच्या यशातील सर्वात महत्वाचा घटक म्हणजे तेथील अध्यापकांची गुणवत्ता आणि बांधिलकी होय. उच्च शिक्षणाची उद्दिष्टे साध्य करण्यामध्ये अध्यापकांचे महत्व लक्षात घेऊन, गेल्या अनेक वर्षांत भरती व कारकीर्द (करिअरची) प्रगती व्यवस्थित करण्यासाठी आणि प्राध्यापक भरतीसाठी विविध गटांकडून योग्य प्रतिनिधित्व मिळविण्यासाठी विविध उपक्रम राबविले गेले आहेत. सार्वजनिक संस्थांमध्ये कायमस्वरुपी अध्यापकांच्या वेतन व भत्त्यांच्या पातळीतही भरीव वाढ केली आहे.
अध्यापकांना व्यावसायिक विकासाच्या संधी उपलब्ध करुन देण्याच्या दिशेनेही विविध उपक्रम घेण्यात आले आहेत. तथापि, शैक्षणिक व्यवसायाच्या स्थितीत या प्रकारच्या अनेक सुधारणा करूनही, शिक्षण, संशोधन आणि उच्च शिक्षणसंस्थेतील सेवेच्या दृष्टीने अध्यापकांमधील प्रेरणा अपेक्षित स्तरापेक्षा खूपच कमी आहे. प्रत्येक अध्यापक आनंदी, उत्साही, व्यग्र आणि त्याच्या किंवा तिच्या विद्यार्थी, संस्था आणि व्यवसायाची प्रगती करण्यासाठी प्रवृत्त आहे याची खात्री करण्यासाठी प्राध्यापकांच्या कमी प्रेरणा पातळीमागे असलेल्या विविध कारणांकडे लक्ष दिले पाहिजे.
माहिती आवडल्यास नक्की शेअर करा ➡️
.jpg "secret study tips")
.jpg)
